ACTUEEL
Het belang van een levenstestament en/of wilsverklaring
- september 14, 2023
- Door: Monique
- Categorie: Actueel Financiële planning Life events Uncategorized Vermogen

“[…] in this world nothing can be said to be certain, except death and taxes” (Benjamin Franklin, 1789). In het leven is niets zeker, behalve dat het ooit eindigt. Je weet alleen niet wanneer of hoe. Liefst staan we daar niet bij stil. En als we er al aan denken, dan denken we eerder aan wat we onze nabestaanden willen nalaten (bijvoorbeeld in een testament), dan aan wat er allemaal kan gebeuren tijdens onze laatste levensfase zelf. Maar toch is het net zo belangrijk om jou en je naasten daarop voor te bereiden. Dat kan met een levenstestament en/of wilsverklaring.
Angst voor en taboe op de dood
Het is eng en soms zelfs pijnlijk om aan ons eigen levenseinde te denken. Bovendien blijkt ons brein ons actief te beschermen tegen de gedachte van doodgaan. Neurowetenschapper Yair Dor-Ziderman ontdekte in 2019 dat het deel van onze hersenen dat toekomstvoorspellingen doet, zichzelf uitschakelt als het over onze eigen dood gaat. Dat is evolutionair gezien handig, omdat de continue realisatie van je eigen sterfelijkheid je flink in je dagelijkse handelingen zou beperken. Want stap je nog je auto in als je beseft dat je zo kunt verongelukken? Of ga je nog op een ladder staan, als je denkt dat je op die manier dood kunt neervallen? En zou je nog willen gaan skiën?
Maar het ontkennen van je eigen sterfelijkheid, kan ook voor problemen zorgen. Hoogleraar palliatieve zorg en hospicezorg prof. dr. Saskia Teunissen (UMC) kwam erachter dat de meeste stervende mensen voor 2 dingen bang zijn: bang om dood te gaan én bang om over sterven te praten. Het maatschappelijke taboe op de dood kan ertoe leiden dat je je naasten belast met moeilijke keuzes als jij, bijvoorbeeld door een ziekte of ongeluk, (tijdelijk) niet meer in staat (wilsonbekwaam) bent zelf beslissingen te nemen. Dit kun je voorkomen! Praat op tijd over jouw levenseinde en leg jouw wensen en verwachtingen hieromtrent vast, bijvoorbeeld in een levenstestament of wilsverklaring, of beide.
Levenstestament
Cijfers tonen aan dat steeds meer mensen een levenstestament afsluiten bij een notaris. Zij willen hun financiële, persoonlijke en medische zaken goed geregeld hebben, mochten ze bijvoorbeeld door een ziekte of ongeval zélf niet meer in staat zijn hun zaken te beheren. Als je in de kracht van je leven bent, lijkt het misschien voorbarig om al voorbereidingen te treffen, maar je weet natuurlijk niet wat je te wachten staat. Je krijgt niet altijd de tijd om je voor te bereiden. Soms weet je dat je ongeneeslijk ziek bent, maar je kunt ook een zwaar ongeluk of een beroerte krijgen waardoor je plots niet meer bekwaam bent om je eigen zaken te regelen. Liever wil je het je naasten besparen om lastige beslissingen te moeten nemen over bijvoorbeeld je vermogen, woning en bankzaken maar ook over jouw medische behandelingen enzovoort.
In een levenstestament kun je door de notaris al jouw wensen laten vastleggen, van dagelijkse financiële en fiscale zaken tot hoe je wilt dat met je beleggingen, woning, inboedel, verzameling / collecties, enzovoort wordt omgegaan. Ook kun je je exacte wensen met betrekking tot schenkingen en leningen opnemen. Ben je ondernemer, dan kun je iemand aanstellen die in jouw plaats je bedrijf mag leiden. Daarnaast kun je in een levenstestament ook aangeven wie je de zorg voor je (minderjarige) kinderen toevertrouwt, wat je wilt dat er met je huisdier(en) gebeurt, hoe je wilt dat omgegaan wordt met jouw social media profielen, wat je medische wensen zijn voor wat betreft je laatste levensfase en hoe je wilt dat je uitvaart geregeld wordt. In je levenstestament duid je aan wie je het vertrouwen geeft om in jouw plaats op te treden voor je financiële en/of persoonlijke zaken (“gevolmachtigde”). Je kunt een vertegenwoordiger aanstellen voor je financiële zaken en iemand anders als je vertegenwoordiger in persoonlijke zaken, maar het kan ook één persoon zijn die beide volmachten krijgt. Dit wordt dan een “levensexecuteur” genoemd. De richtlijnen die je je vertrouwenspersonen meegeeft, kunnen grote lijnen zijn maar ook gedetailleerde instructies; het is maar wat je zelf wilt.
Je kunt een levenstestament alleen opstellen op een moment dat je wilsbekwaam bent. Daarom is het belangrijk om het niet eindeloos voor je uit te schuiven, als je de beslissing hebt genomen dát je een levenstestament wilt laten opstellen. Ben je wilsonbekwaam, dan moet de kantonrechter ingeschakeld worden om een bewindvoerder, curator of mentor te benoemen. Dat kost tijd, wat vervelend kan zijn voor dringende zaken. Maar bovendien heb je dan geen invloed meer wie dat moet worden en hoe die persoon verder in jouw naam handelt. Op zich is het goed om te weten dat, áls je wilsonbekwaam wordt, de “wettelijke bescherming” ervoor zorgt dat niemand zomaar ongecontroleerd en ondoordacht met jouw leven en vermogen kan omspringen. Maar het kan ook voor vervelende situaties zorgen. Stel dat je in coma wordt gehouden als gevolg van een ongeval en dit nodig is voor je herstel en dat je hierdoor je zaken niet meer zelfstandig kunt regelen. Misschien ga je ervan uit dat je partner dit dan “automatisch” voor jou mag regelen, in de geest van hoe jullie altijd samen handelen. Denk bijvoorbeeld aan het beheer van jullie gezamenlijke bankrekening, het nemen van beslissingen ten aanzien van jullie woning en andere gemeenschappelijke goederen, het financieel ondersteunen van jullie kinderen enzovoorts. Maar dat is dus níet vanzelfsprekend zo! Heb je geen levenstestament, dan moet je partner eerst bewind aanvragen bij de kantonrechter. De kantonrechter mag echter zélf beslissen wie als bewindvoerder wordt aangesteld; dat is dus níet automatisch jouw partner. En vervolgens moet jouw partner alle uitgaven verantwoorden, toestemming vragen voor iedere uitgave boven een bepaald bedrag, de boekhouding laten controleren, enzovoort… terwijl het ook deels zijn/haar vermogen is. Dat is tijdrovend en sommige mensen vinden het ook vervelend of zelfs vernederend dat een “buitenstaander” met hen meekijkt als ze hun “eigen” financiën regelen.
Praat erover!
Levenstestament opgesteld, check! Toch is enige relativering noodzakelijk. Je kunt medische passages, bijvoorbeeld een behandelverbod en/of euthanasieverzoek, opnemen in je levenstestament maar in de praktijk blijkt dat voor je naasten, de persoon/personen die je als vertegenwoordiger hebt aangesteld én je behandelende arts(en) niet altijd toereikend. In je levenstestament staan medische wensen meestal als “standaardpassages” vermeld, wat in de praktijk tot misverstanden en spanningen kan leiden voor je naasten en de behandelende arts(en). De Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) raadt daarom aan om, naar aanleiding van je levenstestament, altijd in gesprek te gaan met je naasten én je (huis)arts. De Patiëntenfederatie heeft in samenwerking met Artsenfederatie KNMG een handreiking geschreven met praktische tips en aandachtspunten om je te helpen bij dit gesprek met je naasten en de arts.
Waarom is dit gesprek, óók met je arts, zo belangrijk? De arts zal je bijkomende vragen stellen, waardoor jouw daadwerkelijke bedoelingen helder zijn. Want wanneer is voor jou de situatie “uitzichtloos” en wat versta je onder “ondraaglijk lijden”? In welke specifieke situaties wil je dat je niet verder behandeld wordt en over welke behandeling(en) heb je het dan? Gaat het om beademing, reanimeren, sondevoeding, transfusies, opname in het ziekenhuis, opname op de intensive care,…? En wat wil je dat er na je dood gebeurt met je organen en/of lichaam? Wie mag dergelijke medische beslissingen voor jou nemen, als jij dat zelf niet meer kunt? De arts zal in het gesprek met jou ook peilen of je goed op de hoogte bent van wat de medische termen inhouden en goed hebt nagedacht over wat de gevolgen zijn van je wensen (“informed consent”). De arts legt dit vervolgens allemaal nauwkeurig in een medisch dossier vast. Veranderen je medische wensen? Dan hoef je niet noodzakelijk terug naar de notaris. Je kunt ze dan met je (huis)arts bespreken, die deze wijzigingen opneemt in het medisch dossier. De laatst vastgelegde wilsverklaring geldt. Voor de volledigheid vermeld ik nog dat dit níet geldt voor een wijziging van je wensen rondom je financiën; daarvoor moet je wél terug naar de notaris.
Wilsverklaring
Misschien vind je een levenstestament (nog) niet nodig? Of misschien wil je op dit moment alléén wensen over medische zorg en behandeling vastleggen en niet over financiële zaken? Of wil je iemand per schriftelijke volmacht als vertrouwenspersoon aanduiden die alle (medische) beslissingen voor je mag nemen als je dat zelf niet meer kunt? Dat kan in een wilsverklaring.
Een wilsverklaring kun je zelf opmaken; je hoeft er niet voor naar een notaris. Het kan een handgeschreven, getypt of zelfs digitaal document zijn. Een geschreven wilsverklaring is, als het gaat om medische beslissingen, net zo officieel en rechtsgeldig als een levenstestament, mits je 16 jaar of ouder bent, wilsbekwaam bent als je het schrijft en niet vergeet je naam (voluit), handtekening en datum eronder te zetten. Ook hier geldt dat het aangewezen is om hierover met je naasten en je (huis)arts in gesprek te gaan. Je arts kan je wilsverklaring ook opnemen in je medisch dossier.
Je kunt je wilsverklaring dus helemaal zelf, en liefst zo concreet mogelijk, in je eigen woorden opstellen. Maar let op hoe je jouw wensen formuleert, want dat heeft gevolgen! Je kunt kiezen voor een zogenoemde “negatieve wilsverklaring”, waarin je verwoordt wat je in een bepaalde situatie níet (meer) wilt. Een goed voorbeeld hiervan is een behandelverbod. Je kunt ook kiezen voor een “positieve wilsverklaring”, waarin je beschrijft wat je in een bepaalde situatie wél wilt. Een voorbeeld is een euthanasieverzoek. Het is belangrijk je te realiseren dat een arts verplicht is je wensen vastgelegd in een “negatieve wilsverklaring” te respecteren, maar dat níet verplicht is bij een “positieve wilsverklaring”. Veel mensen denken ten onrechte het met een schriftelijk euthanasieverzoek “geregeld” te hebben dat een arts hen helpt met sterven als het lijden ondraaglijk en uitzichtloos is, maar het geeft op zichzelf dus geen “recht” op euthanasie. Met een schriftelijk euthanasieverzoek alléén wordt immers nog niet voldaan aan álle zorgvuldigheidseisen van de euthanasiewet.
Veranderen je wensen of sta je er anders in, dan kun je een wilsverklaring eenvoudig aanpassen, zodat je zeker weet dat jouw laatste levensfase verloopt zoals jij dat wenst. Jij houdt de regie, zelfs al kun je dat op dat moment niet meer zelf. Bovendien biedt het houvast voor je naasten: ze weten zeker dat zij (ook moeilijke) beslissingen nemen zoals jij dat wilt. “Maak van je achterblijvers geen spoorzoekers”, zegt Dorina van Beek, één van de initiatiefnemers van Voor-Morgen, aanbieder van de “Digitale Wilsverklaring”. Als ervaren bewindvoerder, mentor, curator en levensexecuteur, ontdekte ze dat het opstellen van een medische volmacht, of wilsverklaring, praktischer en eenvoudiger kon. Het grote voordeel van een digitale wilsverklaring is dat je het 24/7 kunt opstellen en veranderen en dat 100 procent zeker is wat jouw recentste versie is. Je digitale wilsverklaring staat in the cloud en is, voor iedereen die ervan op de hoogte moet zijn, onmiddellijk oproepbaar. Indien je dat wilt, kun je ook een persoonlijke video uploaden, waarin je al jouw wensen en keuzes kunt motiveren en toelichten.
Wil je graag meer weten over hoe jij je laatste levensfase en nalatenschap goed kunt voorbereiden? Neem dan gerust contact met me op!
Monique Londema CFP®, gecertificeerd financieel planner, m.londema@nlpa.nl