ACTUEEL
Net iets slimmer doelen bereiken
- augustus 23, 2023
- Door: Monique
- Categorie: Actueel Financiële planning Geld en gevoel
In de manier waarop ik, nu al meer dan 20 jaar, financiële plannen maak, staan jouw doelen centraal. Ik maak voor jou een financieel plan waarin jouw inkomsten nu, straks en later in relatie staan tot jouw korte en lange termijn doelen. Ik houd daarbij rekening met verschillende scenario’s, economische omstandigheden en life events. Maar al lijkt het pad naar de financiële realisatie van jouw doelen gebaand, toch is er nóg een factor die roet in het eten kan gooien: jouw eigen gedrag en emoties. Door inzicht te verwerven in hoe deze een rol spelen in de keuzes die je maakt in je leven én in je financiën, kun je net iets slimmer je doelen bereiken. Ik haal in dit artikel een aantal voorbeelden aan van hoe je instinct en je gevoel je soms “verleiden” (zeg maar gerust “misleiden”) om minder goede of soms zelfs ronduit foute keuzes te maken.
Hoe emoties financiële beslissingen kunnen beïnvloeden
Geld is belangrijk want het geeft je de mogelijkheid om te bereiken wat je écht belangrijk vindt in je leven en dat van je naasten. Misschien is dat voor jou: kunnen genieten van je leven, een mooi eigen huis hebben, op vakantie gaan met je gezin, later als je met pensioen bent, als opa of oma leuke activiteiten ondernemen met je kleinkinderen,… Wat je dromen ook zijn, om ze te realiseren is meestal geld nodig.
In een financieel plan stippelen we samen een route uit die jouw doelen financieel haalbaar maakt. Beleggen is uitgegroeid tot een steeds belangrijkere factor in vermogensopbouw en dus ook met het oog op het realiseren van je doelen. Maar beleggen brengt risico’s met zich mee en niet iedereen gaat daar op dezelfde manier mee om. Als financieel planner help ik je om op een manier die bij je past, aan vermogensopbouw te doen. Bijvoorbeeld door je beleggingsportefeuille niet alleen af te stemmen op je vrij belegbaar vermogen maar ook op jouw risicobereidheid, je doelen en wensen en uiteraard ook je emoties en gedrag. Door met al deze factoren rekening te houden, verkleinen we het risico dat je bijvoorbeeld in een emotionele bui je beleggingen verkoopt omdat de waarde ervan (tijdelijk) daalt, waardoor je doelen nu, straks en later financieel mogelijk minder haalbaar worden.
Niemand lijdt graag verlies. Nobelprijswinnaar Richard Thaler onderzocht het fenomeen “verliesaversie” en kwam erachter dat verlies twee keer zo zwaar doorweegt als winst. We zijn als mens dubbel zo gemotiveerd om verlies te beperken dan om winst na te streven. Verliesaversie zit al sinds de oertijd in onze genen. Als jager was het behoud van je eigen lijf en leden belangrijker dan koste wat het kost die gazelle te vangen. Verliesaversie kan leiden tot irrationele beslissingen op de beurs. Zo zijn we misschien geneigd een aandeel waarop we mooie winst hebben behaald, (te) snel te verkopen, want “stel dat we de behaalde winst weer verliezen”. Of houden we verliesgevende aandelen te lang aan, in de hoop “dat het nog goed komt”, omdat we het verlies nog niet zwart op wit in de boeken willen zien staan. Hetzelfde geldt voor sparen. Veel mensen zien sparen als minder risicovol dan beleggen, omdat je je vermogen op een spaarrekening “veilig wegzet”. Maar ze houden er te weinig rekening mee dat door de lage rentes, belastingen en inflatie de waarde van hun vermogen op die “veilige spaarrekening” op termijn alleen maar daalt. En niet zo maar daalt, maar exponentieel daalt. Een exponentiële berekening maken, vindt ons brein lastiger dan een lineaire. Stel dat je 10.000 euro in je kluis bewaart en de inflatie langjarig gemiddeld 2 procent is. Wist je dat jouw 10.000 euro na 40 jaar dan nog maar minder dan de helft waard is? Alleen is dat waardeverlies minder zichtbaar dan een negatief resultaat van een aandeel in de beleggingsportefeuille.
Aversie voor verlies kan er echter voor zorgen dat we kansen missen. En dát vinden we ook niet leuk. Denk maar aan FOMO, “fear of missing out”, waardoor we dagelijks regelmatig door onze social media scrollen om maar niets leuks te missen. FOMO speelt ook in het dagelijkse leven, bijvoorbeeld als we de laatste nieuwe gadgets willen waar we steeds meer mensen lyrisch over horen. FOMO zie je ook op de beurzen: je wilt de kans op hoge rendementen niet missen. Het is ook één van de redenen waarom ineens veel mensen in crypto’s gingen beleggen. Angst en hebzucht kunnen je grootste vijanden zijn als je belegt. Wanneer beurskoersen in korte tijd omhoog schieten, zijn veel beleggers geneigd te denken dat ze nóg meer kunnen verdienen en nemen ze, uit hebzucht, hun winst niet. Dalen de koersen weer, dan verkopen ze juist wel, uit angst om nóg meer te verliezen, terwijl het rationeel misschien beter was geweest om de schommeling even uit te zitten. Maar dat “voelt” op dat moment niet goed; je voelt een drang om iets te moeten doen. Dat noemen ze ook wel “action bias”. Uit onderzoek blijkt dat níets doen, hoe onnatuurlijk het ook voelt, vaak het beste resultaat oplevert. Ook op de beurs. Maar ja, als je alles op voorhand wist, zou iedereen een winstgevende belegger zijn. Het is juist deze onzekerheid die intrinsiek bij beleggen hoort, die het zo moeilijk maakt om je emoties met betrekking tot je beleggingen uit te schakelen.
De Griekse wijsgeer Socrates zei: “Hoe meer ik weet, hoe meer ik weet dat er nog zoveel is dat ik niet weet”. Maar als mens zijn we lang niet allemaal zoals Socrates, integendeel zelfs. De meeste mensen vinden bijvoorbeeld van zichzelf dat ze een betere chauffeur zijn dan anderen en maar liefst 94 procent van de Franse mannen acht zichzelf een veel betere minnaar dan gemiddeld. Ook op het vlak van beleggingen komt het zogenoemde “overmoed effect” voor. De gemiddelde (particuliere) belegger doet te veel transacties, onderschat het risico en spreidt zijn portefeuille slecht. Vaak zijn we geneigd te denken méér van iets af te weten dan dat werkelijk zo is. Denken dat je iets beter kunt dan een ander, is niet per se slecht. Het kan je net dat duwtje in de rug geven om een eigen zaak te beginnen bijvoorbeeld. Maar overmoed kan ook leiden tot onrealistische inschattingen en risicovolle beslissingen. Je kunt vermijden in deze “overmoed”-val te lopen, door je goed te (laten) informeren. Maar ook daar kleven risico’s aan vast. Het is namelijk zo dat we als mens veelal meer aandacht hebben voor informatie die onze eigen mening bevestigt, dan een geheel andere overtuiging. Dat wordt in de gedragswetenschappen “confirmation bias” genoemd. Alleen al je manier van het verwoorden van je zoekopdracht in Google zal bijvoorbeeld onbewust tot resultaten leiden die passen bij je mening. Probeer je daarvan bewust te zijn en houd een open geest wanneer je je informeert.
Inzicht in jouw gedrag en emoties maakt dat je net iets slimmer keuzes maakt
We zijn als mens dus lang niet zo rationeel als we zouden denken of willen zijn. En je ervaringen, emoties, omstandigheden en instinct beïnvloeden de keuzes die je maakt. Al is het soms goed om “je hart te volgen” of “naar je buikgevoel te luisteren”, regelmatig kan dat toch tot verkeerde beslissingen leiden. Wat als je te maken hebt met een moeilijk onderwerp met verreikende consequenties? En kun je als je stress of angst hebt het overzicht nog wel behouden en je concentreren op de feiten? Angst is een slechte raadgever, wordt weleens gezegd. Maar dat geldt eigenlijk voor de meeste emoties. Als je in staat bent de invloed van je emoties te herkennen en een stapje terug te doen om weer rationeel naar de situatie te kijken, zul je in staat zijn betere oplossingen te bedenken. Net iets slimmer!
Wat ook helpt, is de hulp inroepen van iemand die jouw situatie vanaf een afstandje kan bekijken zonder zich emotioneel betrokken te voelen. Vaak is die persoon in staat adviezen te formuleren waarvan je bij jezelf denkt “hoe is het mogelijk dat ik daar zelf niet aan gedacht heb”. Als het gaat om je financiële situatie, is professioneel advies zeker handig. De financiële wereld is altijd in beweging. Wetten en regels veranderen en het is niet altijd eenvoudig om op de hoogte te zijn én te blijven van alles wat voor jouw situatie van belang is. Maar het is wél belangrijk om over die kennis te beschikken, want het kan vergaande gevolgen hebben voor de financiële haalbaarheid van jouw doelen. Daar kan ik je bij helpen.
Financieel plan biedt houvast bij het bereiken van doelen
Om het leven te leiden dat je wilt en je doelen nu, straks en later financieel mogelijk te maken, biedt een financieel plan een goede houvast. Je weet welke stappen je wanneer moet zetten. Je weet wat binnen je bereik ligt en wat niet. Sommige dromen moet je misschien uitstellen, bijschaven of opgeven als je jouw belangrijkste doelen wilt kunnen verwezenlijken. Dat zijn soms moeilijke keuzes.
En ze worden er niet gemakkelijker op als je beseft dat we als mens een lichte voorkeur hebben voor het nu. Geef een kind de keuze tussen een lolly vandaag of geen lolly vandaag maar 2 lolly’s aan het eind van de week. De kans is groot dat het kind voor die ene lolly vandaag gaat. Dat geldt voor volwassenen net zo en wordt door de neurowetenschappen met de term “hyperbolic discounting” aangeduid. We hebben liever nu iets minder dan later een grotere beloning. Uit onderzoek blijkt bovendien dat we niet eens zo goed in staat zijn om over onszelf in de toekomst na te denken. Het deel van onze hersenen die we gebruiken om over onze toekomstige zelf te denken is hetzelfde als het deel om aan vrienden, familie of collega’s te denken. Je denkt dus in feite aan iemand anders, wat maakt dat je je minder betrokken voelt bij je toekomstige jij. Stel dat je nu graag een wereldreis wilt maken en dat je daardoor minder van je vermogen kunt besteden aan je pensioen doel later. Rationeel besef je dat je dan minder te besteden zult hebben, maar emotioneel raakt het je minder omdat het zich “later” afspeelt. Stel dat je door een beslissing nú in de toekomst 500 euro per maand minder te besteden hebt. Vervelend? En hoe zou je het vinden als je nú 500 euro minder te besteden hebt? Pijnlijk! Wil je dat voorkomen? Waarschijnlijk wel! Een financieel plan geeft je inzicht in hoe al jouw keuzes en beslissingen een impact kunnen hebben op de haalbaarheid van je dromen. Je weet waar je het voor doet! Zo kun je net iets slimmer je dromen verwezenlijken.
Net iets slimmer
Wil je je graag op een toegankelijke en toepasbare manier verdiepen in je gedrag en alerter worden in de valkuilen die gedrag en emoties kunnen vormen voor het maken van de juiste keuzes? Dan raad ik je het boek “Net iets slimmer” van Michiel van Vugt aan. Michiel is naast commercieel directeur bij NNEK Vermogensopbouw, een veelgevraagd spreker en auteur, die zich tot doel heeft gesteld 10 miljoen mensen te inspireren om betere (financiële) keuzes te maken. In dit boek geeft hij je op een speelse manier een inkijkje in het menselijke gedrag en hoe dat ertoe kan leiden dan je soms onlogische beslissingen neemt. Hoewel het boek is gebaseerd op een grote hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek, leest het, dankzij de vele herkenbare voorbeelden, prettig weg.
Ik ben ervan overtuigd dat wanneer je inzicht hebt in de achterliggende gedachten, vooroordelen, overtuigingen en emoties die een rol spelen bij je besluitvorming, je je gedrag kunt veranderen en betere keuzes kunt maken. Dat gun ik je graag! In samenwerking met Michiel van Vugt hebben wij, als Nederlandsche Planners Associatie, een speciale druk van het boek “Net iets slimmer” voor onze rekening genomen, waarin ik het voorwoord mocht schrijven. Neem gerust contact met me op als jij ook net iets slimmer financiële keuzes wilt maken. Er ligt een boek van Michiel voor je klaar!
Monique Londema CFP®, gecertificeerd financieel planner, m.londema@nlpa.nl